Được lớp phù hợp với sông Ayun nên bà con người Jrai ở xã Ia Yeng (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) rất thuận lợi cho việc canh tác nông nghiệp. By thế, cuộc sống của người dân trong xã ngày càng khấm khá. Nhiều hộ gia đình đã tự chủ về kinh tế và xây dựng những ngôi nhà khang trang.
Nhà sàn 2 tầng mới đua nhau “mọc” lên ở xã Ia Yeng.
Dẫn chúng tôi đi tham quan nhà sàn kiểu mới, anh Nay Bang – Trưởng thôn Plei Kte Lớn – cho biết hiện ở xã Ia Yeng có hơn 10 ngôi nhà sàn kiểu mới, tập trung ở thôn Plei Kte Lớn và Plei Kte Nhỏ.
Phong trào xây dựng nhà sàn 2 tầng ở xã Ia Yeng đã được 20 năm nay, nó xuất ra từ huyện Ia Pa (Gia Lai). Chính vì vậy, khi xây dựng nhà cũng phải gọi thiết kế ở Ia Pa vào làm việc.
Nhìn từ xa, những ngôi nhà này chẳng khác gì liên kết giữa vùng đất khó.
Tại làng Plei Kte Lớn, căn nhà sàn thiết kế kiểu mới của anh Siu Nhia (44 tuổi) được xem là độc nhất vô nhị bởi diện tích khá lớn, không gian thoáng mát và kết hợp mang đậm kiến trúc văn hóa người Jrai.
Để làm căn hộ như thế này, người dân phải mất 3-5 năm, thậm chí là cả năm tích lũy tiền, phương tiện và đặc biệt là gỗ.
“Làm nhà sàn bình thường giảm giá, làm nhà sàn 2 tầng còn thừa. Mấy năm trước, tôi chỉ muốn xây dựng căn nhà gỗ như bao hộ khác thôi. Nhưng sau chuyến đi huyện Ia Pa, tôi rất thích thú Những nhà mới sàn kiểu. Chính vì thế tôi đã tích góp tiền mua gỗ và tiến hành xây dựng “, anh Siu Nhia chia sẻ.
Theo anh Siu Nhia, mỗi năm thu được tiền lúa, hoa màu, anh đều trích một ít để mua gỗ về để ở dưới nhà. Đến năm 2016, anh mới bàn bạc với vợ và quyết định xây dựng nhà sàn tầng 2. Nhà của anh hoàn thành hơn 3 năm. Số tiền anh chi trả toàn bộ vật liệu, người làm… khoảng 500 triệu đồng.
Tuy nhà có mới kiểu thiết kế nhưng vẫn mang đậm nét nhà sàn của người Jrai.
Tuy nhà anh Nhia mới kiểu thiết kế nhưng vẫn mang đậm nét nhà sàn của người Jrai gồm 3 phần: Phần nghiêng trước dài 3-4m, rộng 3m; nhà dưới dài 12-13m, rộng hơn 4m, cao 3m; nhà trên dài 4-5m, rộng 4m, cao 2,5m (tùy chọn từng hộ gia đình).
Nhà sàn được thiết kế có cửa chính ở giữa, có 2 cửa sổ nằm ở 2 bên cửa chính. Phần thang thiết kế cũng đơn giản, tiện lợi cho việc di chuyển không ngày xưa rộng rãi, như một người nâng cấp chỉ đủ.
Chi phí xây dựng cho căn nhà kiểu mới khoảng 200-500 triệu đồng và mất 3-5 năm xây dựng xong, tùy chọn vào kinh tế của nhà chủ.
Ngôi nhà sàn 2 tầng có phần sàn cao hơn mặt đất khoảng 3m, nhà sàn trên cao 3-4 m so với phần sàn dưới. Phần mái nhà được làm bằng tôn, khung chính của ngôi nhà được làm từ gỗ; phần khung, cột trụ và những tấm ván sàn được làm từ gỗ lim, mít, cờ chít … Đây đều là những loại gỗ quý, có ưu điểm nhẹ và chống mối mọt rất tốt, thường được người Jrai sử dụng để dựng nhà ở, làm kho lúa và nhà rông cho làng.
Tương tự, gia đình anh Ksor Khu (42 tuổi) ở thôn Plei Kte Nhỏ cũng phải tích trữ tiền mua gỗ xây dựng nhà sàn 2 tầng kiểu mới từ khi mới lấy vợ.
Theo đại đa số người Jrai, đàn ông sau khi kết hôn phải tích cực đóng góp vào nhà để ở. Đồng thời, tấm lòng, khả năng của mình đối với gia đình, cộng đồng và bảo vệ, giữ nét văn hóa của cha ông từ ngàn xưa. Chính vì thế, dù làm nhà khó và kém hơn nhiều so với nhà gạch nhưng nhiều người vẫn cố gắng hoàn thành.
Trong căn nhà sàn 2 tầng, nhiều chị em phụ nữ đang miệt mài làm rượu cần truyền thống.
Anh Khu (thôn Plei Kte Nhỏ, xã Ia Yeng) cho biết: “Tôi đã xây dựng ngôi nhà hơn 10 năm nay. Hồi đó, việc tìm mua gỗ rất khó khăn vì giá rất cao. Một cột nhà điểm rơi vào khoảng 7-8 triệu đồng. Xây dựng mới này phải mất 8-12 cột trụ (nhà tích hợp sẵn), mỗi cột cao hơn 10 m. Còn tấm ván sàn thì cũng phải 3-4 triệu đồng / cái, chi phí toàn bộ hơn 400 triệu đồng “, anh Khu cho hay.
Ông Ksor Bao (50 tuổi, huyện Ia Pa, tỉnh Gia Lai) là một người chuyên thiết kế và xây dựng nhà sàn kiểu mới (2 tầng) có tiếng ở huyện Ia Pa. Rất ủng hộ ở xã Ia Yeng muốn làm nhà sàn này đều liên hệ với ông để thỏa thuận xây dựng và hợp tác tiền tệ.
“Nhà sàn 2 tầng thực hiện là nhà sàn bình thường và nâng cấp thêm một hoặc hai gian nhà bên trên. Hiện nay, họ rất ưa chuộng, không chỉ làm vẻ ngoài to lớn như vât liệu mà giảm bớt diện tích đất, xây dựng cao lên cũng thoáng mát, thích hợp cho thành viên trong gia đình có thể ra ngoài ban công vui chơi, ngắm đường phố “, ông Bao nói.
Không gian nhà sàn của bà con Jrai được thiết kế rất rộng để gia đình cùng sinh hoạt chung.
Chi phí xây dựng cho căn nhà mới này khoảng 200-500 triệu đồng. Tuy nhiên, phụ thuộc vào vật liệu có sẵn của nhà chủ, tích cực muốn xây dựng, thiết kế trang trí như thế nào.
Khi vào xã Ia Yeng, mọi người không tự nhiên với những ngôi nhà kiểu hiện đại, mang đậm nét văn hóa của người Jrai. Ia Yeng cũng được mệnh danh là nơi có nhiều nhà sàn, đẹp nhất huyện Phú Thiện.
